In 1999 gingen twee speelfilms in première over Jeanne d’Arc (1412-1431). Geen wonder, want ze is nog steeds een legende. Als 18-jarig meisje wist zij in één jaar tijd een groot deel van Frankrijk terug te veroveren op de Engelsen. Daarbij werd zij geïnspireerd door ‘stemmen’, waarvan ze beweerde dat deze afkomstig waren van Michael, St. Catharina en Maria. Mijn vraag is daarbij wat we vanuit de christelijke mystiek zouden kunnen zeggen over haar inspiratie en haar enorme bevlogenheid.

HOE HET BEGON: DOORGEVINGEN
Al op 12-jarige leeftijd hoorde zij voor het eerst een stem, die tegen haar sprak ‘Jij moet Frankrijk bevrijden!’ Zij nam deze ‘stem’ – we zouden tegenwoordig eerder zeggen ‘doorgeving’ – uiterst serieus. In de jaren die volgden herhaalden deze boodschappen en opdrachten zich steeds weer, totdat deze stemmen haar op 17-jarige leeftijd brachten bij de Franse troonopvolger, de ‘dauphin’. Hoewel zij hem nog nooit eerder had ontmoet, wist zij hem feilloos te herkennen in een gezelschap van 300 mannen.

HAAR CARRIÈRE EN VAL
Geïmponeerd door de enorme bezieling en overtuigingskracht die van haar uit gingen, gaven de Fransen haar de beschikking over een legermacht. Al gauw wist deze successen wist te behalen, met als eerste hoogtepunt de herovering van Orléans op de Engelsen. Daar bleef het niet bij, want onder haar leiding werden steeds meer steden in centraal Frankrijk heroverd, totdat zij in 1430 tijdens een vrij roekeloze actie gevangen werd genomen door de Bourgondiërs. Na twee processen werd zij uiteindelijk in 1431 op instigatie van de Engelsen veroordeeld tot de brandstapel en in Rouen geëxecuteerd. Twintig jaar later werd het proces tegen haar heropend, waarbij zij posthuum werd vrijgesproken. In 1920 werd zij heilig verklaard.

STEMMEN UIT DE HEMEL OF DON QUICHOTTE?
Wat kunnen we nu zeggen over die ‘stemmen’? Was zij een medium, een profetes of iemand die er door God toe was voorbestemd om Frankrijk van de Engelse heerschappij te bevrijden? Eén ding is in elk geval zeker: zij geloofde daar zelf heilig in. De boodschappen en opdrachten gingen gepaard met een helder, stralend licht. Ze wilde er eigenlijk weinig over kwijt, maar uit het weinige dat ze erover losliet, blijkt dat ze op den duur ook de gestalten van Michaël, Sint Catharina en andere ‘heiligen’, met wie zij gesprekken voerde, duidelijk kon zien. Dat zij verschijningen zag en boodschappen ontving, is dus wel zeker. Ook staat het vast dat zij paranormaal begaafd was, omdat ze daar verschillende keren blijk van gaf. Daarnaast had zij een zeer krachtige, doortastende persoonlijkheid en een rotsvast geloof.
Naar onze huidige maatstaven zou ik haar niet een ‘medium’ willen noemen. Dat veronderstelt nl. dat zij het contact met personen uit de geestelijke wereld zelf kon controleren en zelf kon oproepen. Bij Jeanne d’Arc was dat niet het geval. Zij hoorde haar stemmen tijdens het gebed. Het was meer iets wat haar overkwam dan iets wat zij beheerste en naar eigen hand kon zetten. Niettemin wijdde zij zich vol vuur en overgave aan de taak waartoe zij door Michaël, Maria en Catharina werd opgeroepen.

Nu kun je je afvragen of het eigenlijk wel de bedoeling is van het christelijke geloof om met geweld in te grijpen in de wereld. Gaat daar niet iets radicaal fout? Vanuit een spirituele visie kun je echter tegenwerpen dat elk land of volk leiding ontvangt. Die leiding kan worden gegeven vanuit de geestelijke wereld, maar… zou ook niet een mens tijdelijk als zodanig kunnen fungeren?

HET KARAKTER VAN HAAR DOORGEVINGEN
Sommigen beweren dat Jeanne d’Arc misschien wel psychotisch was of een fanatiekeling, die luisterde naar de boodschappen die al te oorlogszuchtige geesten haar influisterden. Tegenover die critici zou ik graag een kanttekening willen maken, die voor mijn gevoel niet helemaal onbelangrijk is. Dat heeft nl. te maken met het feit hoe we de boodschappen, die zij ontving, gaan definiëren.
In de tijd van Jeanne d’Arc kon men alleen maar spreken over ‘stemmen’ als iemand een doorgeving ontving, die voor de persoon in kwestie ook hoorbaar was zoals men de stemmen van medemensen duidelijk met het gehoor kan vernemen. In latere tijd ging men ook spreken over boodschappen die zich kenbaar maakten d.m.v. de ‘innerlijke stem’. Die stem was dan afkomstig van Christus, van een engel of van een ander geestelijk wezen. Degene die dergelijke boodschappen met de ‘innerlijke stem’ ontving, wist met grote zekerheid dat het niet om een natuurlijk, maar om een geestelijk fenomeen ging dat alleen voor hem of haar hoorbaar was.

Dat klinkt al heel anders en minder suspect, hoewel we in feite met hetzelfde verschijnsel te maken hebben, nl. met doorgevingen die d.m.v. het innerlijke gehoor worden ontvangen. Met het horen van ‘stemmen’ van psychotici heeft dat helemaal niets uit te staan. Enige voorzichtigheid is dus op zijn plaats! De term ‘stemmen’ is wat mij betreft daarom niet doorslaggevend. Laten we de stemmen van Jeanne d’Arc nu eens herdefiniëren tot boodschappen, die door mystici d.m.v. de innerlijke stem zijn ontvangen. Welk beeld krijgen we dan van haar en van de doorgevingen die zij ontving?

DE GEESTELIJKE LEIDING VAN VOLKEREN
Ik ga ervan uit dat elk land en elk volk geestelijke leiding krijgt. In veel spirituele werken – o.a. de boeken van Jozef Rulof, Rudolf Steiner en Jakob Lorber – wordt van dit principe uitgegaan. Nu kan een volk pas een echte rol van betekenis vervullen als het ook over zijn eigen grondgebied kan beschikken. Anders kan het zich immers niet ontplooien. Bij een militaire bezetting door een andere mogendheid, zoals ook t.t.v. Jeanne d’Arc het geval was, lijkt het me dan ook niet meer dan logisch dat men probeert de soevereiniteit over het eigen grondgebied te herstellen. Als dat niet met diplomatieke middelen lukt, kan dat in het uiterste geval met militair geweld worden afgedwongen. De militaire bezetting van Nederland en België tijdens de Tweede Wereldoorlog werd ook met militaire middelen opgeheven, en er is niemand die daar moeite mee heeft, omdat die bezetting immers onrechtmatig was. Men bad in die tijd dan ook om van het Duitse juk te worden bevrijd.

HAAR MISSIE: HET HERSTEL VAN DE FRANSE SOEVEREINITEIT
De opheffing van de Engelse bezetting van Frankrijk lijkt me dan ook een logische stap, die nodig was om het Franse volk zijn eigen rol in de geschiedenis te laten vervullen. Naar mijn stellige overtuiging heeft Jeanne d’Arc, die vanwege haar eerste grote verovering ook wel ‘de maagd van Orléans’ wordt genoemd, in die periode een beslissende rol gespeeld in het herstel van de Franse soevereiniteit over het eigen grondgebied. Dat daarbij ook vanuit de spirituele wereld op mensen wordt ingewerkt, lijkt me niet zo vreemd. Ook tijdens de Eerste Wereldoorlog werden door veel omstanders engelenlegers gezien. Deze ‘engelenlegers’ vochten mee aan de kant van de Engelsen en Fransen. Het heeft er dus alle schijn van dat de spirituele wereld af en toe wel degelijk inwerkt op de aardse, fysieke werkelijkheid om scheve machtsverhoudingen en buitensporigheden tussen volkeren weer ongedaan te maken.

Ik acht het dan ook niet uitgesloten dat Jeanne d’Arc als instrument is gebruikt om de Franse soevereiniteit – die noodzakelijk was i.v.m. de rol die Frankrijk in de geschiedenis moest vervullen – te herstellen en dat er daarom wel degelijke sprake kan zijn van authentieke doorgevingen. Wellicht heeft zij haar hand daarbij overspeeld en is ze te roekeloos geworden. Als je kijkt hoe ze is geëindigd, lijkt me dat heel aannemelijk.

EEN LEGENDE DIE ZICHZELF OVERLEEFDE
In principe geloof ik daarom dat de doorgevingen, die zij van Michaël, St. Catharina en Maria ontving, wel degelijk echt waren. Wel heb ik er wat kanttekeningen bij. Ik denk nl. dat ze na een jaar had moeten stoppen met haar acties. Uit documenten die ons zijn overgeleverd blijkt dat ze ook inderdaad na één jaar overwoog om haar militaire operaties te beëindigen. Tegen beter weten in heeft ze zich echter laten overhalen om door te gaan, ook al was dat militair gezien heel onverstandig, getuige o.a. haar mislukte pogingen om Parijs in te nemen.

Voor die laatste veronderstelling bestaan in haar biografieën verschillende aanwijzingen. Sommigen beweren zelfs dat ze na één jaar, toen de politieke landkaart al drastisch in het voordeel van de Franse troon was veranderd, werd gedwongen om te blijven doorvechten. Dat punt is echter omstreden. Het is waarschijnlijker dat ze zelf ook een ambivalente houding aannam. Daardoor werd haar eigen roekeloosheid haar noodlottig toen de rol, die haar aanvankelijk was toebedeeld, in feite al was uitgespeeld. De Franse koning Karel VII, die dankzij de militaire successen van Jeanne d’Arc in Reims tot koning was gekroond, had al lang besloten dat doorvechten geen zin meer had. Liever wilde hij haar successen uitspelen in een mistig en slepend diplomatiek spel met de Engelsen en de Bourgondiërs, in de hoop de Bourgondiërs langzaam maar zeker uit de Engelse invloedssfeer los te kunnen weken.

Toen zij 19 jaar oud was, stierf zij op de brandstapel. Door de Bourgondiërs was zij voor baar geld uitgeleverd aan de Engelsen en door de laffe Karel VII was zij verraden. En zo werd zij, die haar missie op aansporing van bekende christelijke heiligen begon, uiteindelijk als heks op de markt van Rouen verbrand.
Sommigen hebben haar wel eens de incarnatie van de ziel van Frankrijk genoemd. Persoonlijk hecht ik daar niet zo veel aan, maar dat haar ingrijpen op een cruciaal moment in de Franse geschiedenis van doorslaggevend belang is geweest, staat voor mij wel vast. Net als andere grote helden uit de geschiedenis is zij het nationale niveau allang ontstegen en stelt men haar – terecht – op één lijn met andere legendarische figuren die hun vaderland in een beslissend stadium hebben geholpen om te overleven door het besef van de eigen identiteit nieuw leven in te blazen. De doorgevingen die zij jarenlang ontving hebben daarbij een doorslaggevende rol gespeeld, hoe men daar verder ook over mag oordelen.

Hendrik Klaassens

Literatuur o.a.:
Larissa Juliet Taylor – Jeanne d’Arc. Dit is de eerste wetenschappelijke biografie over haar leven.
Daniel Hobbins – Jeanne d’Arc. Dit boek geeft een gedetailleerd verslag van het proces dat tegen haar werd gevoerd.
Katherine J. Chen – Jeanne. Roman over J’eanne d’Arc vanuit het gezichtspunt van de 21e eeuw.